Çocuklarda Spor Yaralanmaları: En Sık Sorunlar, Belirtiler ve Etkili Korunma Yolları

Çocuklar neden farklı yaralanır?

• Çocukların büyüme plakları açıktır ve darbeye daha duyarlıdır.
• Hızlı büyüme dönemlerinde kas esnekliği ve koordinasyon değişir ve diz ile ayak bileği kontrolü zorlaşır.
• Teknik ve kuvvet gelişimi sürmektedir ve yanlış yük planlaması yaralanma riskini artırır.

En sık yaralanmalar ve belirtiler

Ayak bileği burkulması

• Basketbol, futbol ve voleybolda en sık görülen yaralanmadır.
• Ani dönme veya üzerine basma ile ağrı ve şişlik oluşur.
• İlk 48 saatte dinlenme, soğuk uygulama, elastik bandaj ve bacağı yüksekte tutma fayda sağlar.

Diz yaralanmaları (ACL dâhil)

• Sıçrama ve ani yön değiştirme sırasında ortaya çıkar ve adölesan kızlarda risk yüksektir.
• “Çıt” sesi, hızla gelişen şişlik ve boşalma hissi uyarıcıdır.
• Erken değerlendirme ve doğru rehabilitasyon nüks riskini azaltır.

Kırık ve çıkıklar

• Düşme ve çarpışmalarda el-bilek, önkol ve köprücük kemiği etkilenebilir.
• Şekil bozukluğu, şiddetli ağrı veya parmaklarda uyuşma-soğukluk acil değerlendirme gerektirir.

Osgood-Schlatter (diz önünde ağrı)

• 11–15 yaşta zıplama ve koşu sporlarında görülür.
• Merdiven ve çömelmede ağrı artar ve hassasiyete yol açar.
• Aktivite modifikasyonu, germe-kuvvetlendirme ve soğuk uygulama genellikle yeterlidir.

Sever hastalığı (topuk apofiziti)

• 8–14 yaş sporcularda topuk ağrısı ile seyreder ve sert zeminde ağrı artar.
• Topuk yükseltici, esneme ve kademeli yük azaltma çoğu kez yeterlidir.

Patellofemoral ağrı

• Merdiven, çömelme ve uzun oturmada diz önü ağrısı belirgindir.
• Kalça-diz çevresi kaslarını güçlendiren egzersizler ve yük yönetimi rahatlama sağlar.

Spondiloliz/spondilolistezis (bel stres yaralanmaları)

• Jimnastik ve atlamalı sporlarda görülür ve bel ağrısı ile başlar.
• Dinlenme, core-kalça güçlendirme ve esneme ile çoğu çocuk cerrahiye ihtiyaç duymadan spora döner.

“Küçük sporcunun omzu/dirseği”

• Tekrarlayıcı atış yapanlarda fizis üzerine binen yük nedeniyle gelişir.
• Yaşa uygun atış sayısı ve dinlenme günleri birincil korunma yöntemidir.

Başlıca risk faktörleri

• Yetersiz ısınma ve nöromüsküler hazırlık.
• Aşırı antrenman ve sık maç takvimi ile yükün birden artması.
• Hatalı teknik ve uygun olmayan zemin ya da ayakkabı.
• Aynı bölgeden geçirilmiş yaralanma öyküsü.
• Erken yaşta tek bir spora aşırı odaklanma.
• Hızlı büyüme dönemleri (boy uzamasının hızlandığı aylar).

Koruyucu önlemler

1. Her idmanda denge, sıçrama-iniş eğitimi ve core-kalça kontrolü içeren nöromüsküler ısınma uygulayın.
2. Yükü yaşa ve seviyeye göre kademeli artırın ve ağrı varken zorlamayı bırakın.
3. Tekniği antrenör gözetiminde geliştirin ve düzenli geri bildirim kullanın.
4. Uygun ayakkabı seçin; ayak bileği burkulma öyküsü olanlarda denge egzersizlerine ek destekleyici ortez düşünebilirsiniz.
5. Uyku ve beslenmeye dikkat edin ve sezon dışında toparlanma süresi bırakın.
6. Atış sporlarında yaşa uygun atış sayısı ve dinlenme günleri kuralını uygulayın.
7. Spora dönüşte ağrısız tam hareket, taraflar arası en az %90 kuvvet/denge eşitliği ve spora özgü testleri sağlayın.

Spor-spesifik kısa ipuçları

• Futbol/Basketbol/Voleybol: İniş-dönüş tekniklerini düzenli çalışın ve denge egzersizlerini rutine ekleyin.
• Jimnastik: Köprü ve hiperekstansiyon içeren hareketlerin sayısını planlı artırın; bel ağrısında erken dinlendirin.
• Kayak/Snowboard: Bağ ayarlarını yaş-kilo-beceriye göre yaptırın ve diz-kalça kontrolünü güçlendirin.
• Dövüş sporları: Parmak-el bileği korumalarını doğru kullanın ve esneme-kuvvet dengesini koruyun.