Epifiz (Büyüme Plağı) Yaralanmaları

Epifiz plağı diğer adı ile büyüme kıkırdağı olarak da bilinir. Bu plaklar, uzun kemiklerin uçlarına yakın bölgelerde yer alırlar ve kemiklerin de uzamasını sağlarlar. 

Epifizin kan dolaşımı zayıftır ve yaralanmalarda büyüme bölgesini besleyen küçük damarlar hasar görebilir. Bu durum, bu yaralanmalarda görülebilen uzuv boy eşitsizlikleri, büyüme geriliği, yanlış kaynama, açısal şekil bozuklukları, büyüme plağında kemik köprü oluşması gibi çok sayıda komplikasyona neden olabilir. 

Büyüme plağı yaralanmaları en sık el bileği ve ayak bileğinde görülmektedir. 

Epifiz Anatomi ve Histolojisi

Kıkırdaktan kemik oluşumuna doğru ilerleyen 4 bölgeden oluşur. Yaralanma ne kadar erken evrede meydana gelirse komplikasyon riski o kadar yüksektir. 

En sık yaralanma yapısal olarak daha zayıf olması nedeniyle hipertrofik bölgede oluşmaktadır. 

Epifiz Yaralanmalarının Sıklığı

Çocuk kırıkları içinde görülme oranı % 15 ile % 30 arasındadır. Komplikasyon oranı % 5 ile % 10 arasındadır.

Epifiz Yaralanması Sonrasında Muayene Bulguları

• Şekil bozukluğu
• Ağrı
• Şişlik
• Dokunmakla ağrının artması

Yaralanma mekanizmasını detaylı olarak sorgulamak tanıda değerli bilgiler verecektir. 

Görüntüleme

İlk başvurulacak görüntüleme yöntemi X-ray’dir (röntgen). Çoğu zaman tanı ve tedavide yeterli bilgi sağlamaktadır. Gerekli olduğu zamanlarda sağlam tarafın görüntüsüde alınarak mukayese edilmelidir.

Parçalı, eklem iç, yer değiştirmiş kırıkları tanımlamada X-ray yeterli gelmediği zaman doz ayarlaması yapılarak bilgisayarlı tomografi (BT) kullanılabilir. MR ise direk grafisi normal olan hastalarda gizli kırıkları saptayabilir. Epifiz hattında sıkışarak redüksiyonu engelleyen periost, ligament ve tendon gibi yapıları gösterebilir.

Sınıflandırma

En sık kullanılan kırık epifizyoliz (büyüme plağı yaralanması) sınıflandırması Salter Harris Sınıflandırmasıdır. Komplikasyon oranları genellikle ileri evrelerde (ekleme yani germinal bölgeye yaklaştıkça) daha da artmaktadır. 

En sık görülen Tip 2 yaralanmalardır. 

Tip 4 yaralanmalarda eklem yüzeyinin zarar gördüğü akılda tutulmalıdır. Tüm tabakalar etkilenmiştir. Ayrışması durumunda büyüme plağının ayırdığı kemik dokularda birbirine kaynama görülebilir.

Epifiz (Büyüme Plağı) Yaralanmalarının Tedavisi

Çocuk kırıkları yetişkinlere göre daha hızlı iyileşir ve daha kısa süre alçı tedavisi gerektirir. Eklem sertliklerine daha az rastlanır. Çocuklarda remodelasyon diye belirtilen zamanla açısal ya da uzunluk farkı düzelmeleri erişkinlere göre çok daha fazladır. 

Bu yaralanmalarda genellikle ilk önce kapalı müdahale (manipülasyon)  ile alçı tedavisi uygulanmaktadır. Daha sonra elde edilen kontrol görüntülemelerinin takip kriterlerine uygun olması halinde hasta yakın takibe alınır. Kısa aralıklar ile kontrol edilmelidir.  Eğer uygun değilse tekrarlayan manipülasyonlardan kaçınılmalıdır. Tekrarlayan manipülasyonlar büyüme plağına zarar vererek büyüme durmasına neden olabilir. 

Özellikle instabil kırıklarda alçı ile takip kararı alınmışsa erken dönemde hastadan kısa aralıklarla görüntüleme takibi yapılması gerekir. Alçı içinde yaşanabilecek bir pozisyon kaybı eğer 7-10 gün geçtikten sonra farkedilirse yapılacak müdahaleler büyüme durması ile sonuçlanabilir.